Mae Cymru yn wynebu heriau mawr o ran tai, seilwaith, newid hinsawdd ac iechyd y cyhoedd. Ac eto mae’r system gynllunio — sydd wedi’i hangori mewn cynlluniau datblygu lleol — yn ei chael hi’n anodd ymateb. Mae llawer o gynlluniau lleol wedi dyddio, mae’r broses o’u diweddaru yn hir ac yn gymhleth, ac mae cymunedau a busnesau fel ei gilydd yn ei chael hi’n anodd ymgysylltu. Mae anghydfod cynllunio proffil uchel diweddar yn Wrecsam yn dangos y risgiau’n glir.
Mae Deddf Seilwaith (Cymru) 2024 yn darparu fframwaith cydsynio newydd ar gyfer prosiectau mawr. Ond heb ddiwygio ar lefel cynllun lleol, bydd Cymru yn parhau i gael ei rhwystro rhag diwallu ei hanghenion yn y dyfodol.
Y 100 diwrnod cyntaf
Yn ei misoedd cyntaf, dylai’r llywodraeth:
Gyhoeddi datganiad gwleidyddol o fwriad, gan gysylltu diwygio cynllunio yn uniongyrchol â chyflenwi tai, seilwaith ynni, nodau hinsawdd a lleoedd iachach.
Creu tîm diwygio cynllunio amlddisgyblaethol pwrpasol, dan arweiniad uwch berchennog gwasanaeth, gan ddwyn ynghyd arbenigedd ym maes cynllunio, polisi, ymchwil defnyddwyr, dylunio gwasanaethau a chyflenwi digidol.
Ymgysylltu â chymunedau a datblygwyr i ddeall anghenion a phwyntiau poen. Er enghraifft: Sut gall trigolion lunio eu cymdogaethau mewn ffordd ystyrlon? Beth sy’n gwneud y broses yn rhagweladwy i ddatblygwyr?
Cynnal arbrofion ymarferol gydag un neu ddau awdurdod lleol i brofi:
adnabod safleoedd datblygu yn gyflymach
offer digidol newydd ar gyfer ymgysylltu â’r cyhoedd
ffyrdd o symleiddio a gwella safon cynlluniau
Gweithio yn agored, cyhoeddi diweddariadau rheolaidd a chynnal briffiau gweinidogol misol i rannu dysgu a chynnydd.
Erbyn diwedd y cyfnod 100 diwrnod, dylai’r tîm fod wedi: gwrthbrofi rhagdybiaethau peryglus, datgelu rhwystrau cyfreithiol neu reoleiddiol, dod â phwyntiau ffrithiant cudd i’r amlwg, a datblygu prototeipiau i wella’r broses gynllunio.
Y 2 flynedd nesaf
Dros y ddwy flynedd ganlynol, dylai diwygio ddyfnhau a lledaenu:
Datblygu nifer o dimau, pob un yn arbenigo mewn agweddau ar ddiwygio megis offer ymgysylltu cymunedol, digideiddio cynlluniau, neu gyflwyniadau gan ddatblygwyr.
Datblygu gwasanaethau digidol a rennir – y “seilwaith digidol” – ar gyfer pob awdurdod lleol, megis templedi y gellir eu hailddefnyddio, safonau data cyffredin a llwyfannau integredig.
Cyhoeddi data perfformiad agored sy’n dangos pa mor gyflym ac effeithiol y mae cynlluniau lleol yn cael eu cynhyrchu.
Cyflwyno modelau llwyddiannus ledled Cymru, fel y gall pob awdurdod lleol gynhyrchu cynlluniau lleol amserol ac addasadwy.
Erbyn blwyddyn dau, dylai Cymru weld cynllunio lleol mwy ymatebol, cyfranogiad haws gan y gymuned, a mwy o eglurder i ddatblygwyr – a hynny i gyd wedi’i ategu gan seilwaith digidol modern ac adrodd tryloyw.